10.02.00 Geneesmiddelen

8 Procedure vaststelling werkzame stoffen

8.1 Werkzame stoffen algemeen

De Geneesmiddelenwet reguleert niet alleen de in- en uitvoer van geneesmiddelen, maar ook van de werkzame stoffen die nodig zijn voor de vervaardiging daarvan. De werkzame stoffen hebben per definitie geen farmaceutische vorm. Voor de determinatie van producten in een farmaceutische vorm wordt verwezen naar Hoofdstuk 7.

In artikel 1x.1 van de Gnw wordt een werkzame stof als volgt gedefinieerd:
Werkzame stof: een substantie die of een mengsel van substanties dat bestemd is om gebruikt te worden bij de vervaardiging van een geneesmiddel en dat bijgevolg een werkzaam bestanddeel van dat geneesmiddel wordt dat bestemd is om een farmacologisch, immunologisch of metabolisch effect te bewerkstelligen, teneinde fysiologische functies te herstellen, te verbeteren of te wijzigen, onderscheidenlijk een medische diagnose te stellen.

Een veelgebruikte aanduiding voor de werkzame stoffen van geneesmiddelen is “API”: dit staat voor Active Pharmaceutical Ingredient.

De procedure voor het vaststellen van werkzame stoffen voor geneesmiddelen is een vereenvoudigde versie van de beoordeling van het toedieningscriterium (hoofdstuk 7). Uiteraard is het nodig dat de samenstelling van het product bekend is. Als deze niet beschikbaar is kan het nodig zijn om een monsteronderzoek uit te laten voeren bij het Douane Laboratorium of biedt een analyse met de FirstDefender uitkomst. 

Naar boven

8.1.1 Hulpmiddelen

Om vast te stellen of een product een mogelijke werkzame stof is, kan gebruik worden gemaakt van een aantal informatiebronnen en naslagwerken:

1. De Geneesmiddeleninformatiebank (GIB): dit is een database met allen in Nederland geregistreerde geneesmiddelen. In deze Nederlandstalige database kan worden gezocht op stofnaam. De GIB zoekt ook automatisch op synoniemen van de werkzame stof.

2. Het Farmacotherapeutisch Kompas (FK): ook dit is een Nederlandstalige database die in Nederland geregistreerde geneesmiddelen bevat. De database is ook beschikbaar in de vorm van een (zeer handige!) app, die dus ook op een telefoon of iPad eenvoudig te raadplegen is.

Omdat de inhoud van de GIB en FK grotendeels met elkaar overeenkomen is het niet erg zinvol om beide databases te raadplegen.

Wereldwijd zijn er echter veel meer werkzame stoffen dan in Nederland. Als je de stof niet vindt in de GIB of FK databases is het raadzaam om minimaal één van onderstaande internationale lijsten te raadplegen:

3. De WHO ATC/DDD index: dit is een Engelstalige database van wereldwijd als geneesmiddel toegepaste stoffen. Deze lijst bevat veel meer werkzame stoffen.

4. De Martindale – The Complete Drug Reference: dit is een internationaal erkend en behoorlijk compleet Engelstalig boekwerk, waarvan op elk kantoor een exemplaar aanwezig is.

Als een stof voorkomt in één van de bovengenoemde hulpbronnen is de kans groot dat je te maken hebt met een werkzame stof in de zin van de Gnw. Maar om zekerheid te krijgen, moet je – net als bij geneesmiddelen - nog uitsluiten dat je te maken hebt met een duale stof.

Naar boven

8.1.2 Duale stoffen

Duale stoffen zijn stoffen die zowel als werkzame stof voor geneesmiddelen als voor andere doeleinden kunnen worden gebruikt. Voorbeelden zijn vitamines (bijvoorbeeld vitamine C, B6, B12 of D) of mineralen zoals ijzer, zink of magnesium. Deze stoffen komen van nature voor in voeding en mogen worden verwerkt in bijvoorbeeld supplementen. Een ander voorbeeld is salicylamide; een werkzame stof met pijnstillende werking, die ook als bouwsteen wordt gebruikt in de chemische industrie.

Voor het beoordelen van werkzame stoffen met een duale status is het gebruiksdoel van belang. Stoffen die worden gebruikt voor de vervaardiging van geneesmiddelen vallen onder de registratieplicht terwijl stoffen die voor andere doeleinden worden toegepast niet onder de registratieplicht vallen.

De bestemming stoffen uit specifieke zendingen is bij de Douane vaak niet bekend. Daarom is met de IGJ afgesproken dat voor de invoer van duale stoffen niet hoeft te worden gecontroleerd of er sprake is van een API-registratie.

Maar, hoe kan je werkzame stoffen met een duale status herkennen? In de databases en naslagwerken die hierboven werden genoemd, wordt niet aangegeven of een stof een duale status heeft. Voor een juiste determinatie is het wel van groot belang om deze stoffen te herkennen. Anders zou er bijvoorbeeld voor alle zuivere vitamines – ook degene die bestemd zijn voor de vervaardiging van vitaminepreparaten of andere toegelaten toepassing – een API-registratie moeten worden overlegd. Het spreekt voor zich dat die er vaak niet zal zijn en ook dat het dan geen overtreding is van de Geneesmiddelenwet.

Naar boven

8.1.3 IGJ-lijst/Gnw-lijst

Om duale stoffen te kunnen herkennen zijn deze stoffen (zoveel mogelijk) opgenomen in een eigen database van Douane: de IGJ-lijst (ook Gnw-lijst genoemd). Naast duale stoffen worden in deze lijst ook de statusbepalingen die zijn uitgevoerd door de IGJ opgenomen. De IGJ-lijst is indicatief, omdat beoordeling van geval tot geval dient plaats te vinden op basis van criteria uit de relevante jurisprudentie. Deze database wordt beheerd en geactualiseerd door het Douane Laboratorium. De database wordt, aan de hand van cases en veranderingen, continu bijgehouden en is dus continu aan verandering onderhevig. De meest actuele versie van de lijst is beschikbaar op het Laboratorium, periodiek wordt ook de officiële versie op de CP Handhavingscommunicatie VGEM onderwerpen geactualiseerd.

In de IGJ-lijst wordt o.a. vermeld of een stof is aan te merken als een werkzame stof voor geneesmiddelen en of de stof een enkelvoudige of duale status heeft. In de loop van de tijd zijn in de IGJ-lijst ook veel stoffen opgenomen die juist geen werkzame stof voor geneesmiddelen zijn. Het gaat hier bijvoorbeeld om stoffen die niet zijn toegelaten in voedingsmiddelen, of juist stoffen die helemaal niet zijn gereguleerd. Zo is o.a. de meldingslijst NVWA-Douane, waarin NVWA heeft aangegeven welke stoffen niet zijn toegelaten in voedingsmiddelen, verwerkt in de IGJ-lijst (die dus in feite meer een IGJ- & NVWA-lijst is). De IGJ-lijst geen volledige lijst van alle werkzame stoffen voor geneesmiddelen, maar in deze lijst vind je wel informatie over een eventuele duale status. Net als bij geneesmiddelen moeten er dus voor een juiste determinatie van werkzame stoffen altijd meerdere databases worden geraadpleegd. Raadpleeg in geval van twijfel de vraagbaak geneesmiddelen of het Douane Laboratorium. In geval van een bezwaar wordt (via het Laboratorium) altijd een statusbepaling aangevraagd bij de IGJ.

Naast het determineren van geneesmiddelen kan er, vooral na raadplegen van de IGJ-lijst, dat een product weliswaar geen geneesmiddel is, maar dat er bijvoorbeeld stoffen in zitten die niet zijn toegelaten in voedingsmiddelen. Raadpleeg in deze gevallen de vraagbaak geneesmiddelen of de specialisten van het Douane Laboratorium.

Naar boven

8.1.4 Determinatie met behulp van de GNW-Check app

Het determineren van geneesmiddel kan eenvoudig zijn, maar het is van groot belang om alert te zijn op het grote aantal uitzonderingen en bijzondere situaties. Daarnaast is het van belang dat de juiste stappen zijn doorlopen en de producten juist en uniform worden beoordeeld. Om hierbij te helpen is een app ontwikkeld, met de naam GNW-Check. Deze app is beschikbaar voor zowel de vraagbaken geneesmiddelen als andere (FT-)medewerkers die hiervoor een opleiding hebben gevolgd.

Voordat er gebruik kan worden gemaakt van GNW-Check dient de gebruiker dus een opleiding te volgen, mede om te leren wat mogelijkheden, maar ook beperkingen van de app zijn. Deze opleiding wordt periodiek gegeven door de specialisten van het Douane Laboratorium. Aanmelden kan via de geneesmiddelenpostbus van het Laboratorium, alle mensen op de wachtlijst worden bij de volgende opleiding uitgenodigd.

Bij gebruik van de app wordt het stroomschema van de determinatie automatisch doorlopen en worden belangrijke kenmerken en foto’s van het product vastgelegd. De app is gekoppeld aan een aantal databases, die hierboven ook al als hulpbron werden genoemd:

• De WHO-list of diseases (als hulpmiddel voor het toetsen van het aandieningscriterium)

• Het Farmacotherapeutisch Kompas (Nederlandse database met in Nederland geregistreerde geneesmiddelen)

• De WHO ATC/DDD Index

• De IGJ-lijst, die in de app GNW-lijst wordt genoemd

Na het doorlopen van de app wordt alle relevante informatie vastgelegd in een PDF-file, die als volgt kan worden gebruikt:

1. De medewerkers van Fysiek Toezicht kunnen de relevante productkenmerken vastleggen en deze ter beoordeling voorleggen aan de vraagbaak geneesmiddelen

2. De vraagbaak geneesmiddelen kan de determinatie uitvoeren en vastleggen met behulp van GNW-Check en eventueel als bijlage bij hun Proces Verbaal toevoegen.

3. De vraagbaak geneesmiddelen kan de determinatie uitvoeren en vastleggen met behulp van GNW-Check en vragen of twijfels die er zijn voorleggen aan het Douane Laboratorium.

GNW-Check wordt continu verbeterd en wordt in de toekomst uitgebreid met nieuwe functionaliteiten. De mensen die bevoegd zijn met de app te werken worden van belangrijke veranderingen op de hoogte gehouden.

Naar boven

8.2 Is de importeur geregistreerd?

Voor het binnenbrengen (alleen bij post & koerierszendingen) en het invoeren van werkzame stoffen moet de importeur geregistreerd zijn. Werkzame stoffen die worden aangegeven voor het vrije verkeer worden niet vrijgegeven als de importeur niet in Nederland geregistreerd is. (zie paragraaf 6.1 van dit voorschrift)

Als deze werkzame stoffen voor een andere lidstaat zijn bestemd, kunnen ze alleen onder douanetoezicht worden vervoerd naar die bestemming. Op de database van EudraGMPD is een overzicht per land van geregistreerde bedrijven, de zogenoemde API-bedrijven, te raadplegen.